1. Zasady Ju-Jitsu

2. Maksymy Ju-Jitsu

3. Ceremoniał w dojo

4. Kodeks etyczny adeptów Ju-Jitsu

Grupa Ju-Jitsu, podobnie jak każda inna grupa społeczna posiada wiele kategorii i aspektów, i nie można jej nigdy opisywać z jednego punktu widzenia. A więc grupę taką postrzegać można jako zbiorowość pierwotną dla ćwiczących, zwłaszcza gdy trenowanie rozpoczyna się w bardzo młodym wieku. W grupach początkujących dokonuje się proces socjalizacji i wychowania, odbywa się pierwotne wprowadzenie w życie społeczne, tu zaspakajane są podstawowe potrzeby człowieka – bezpieczeństwa, przynależności i uznania. W nich kształtuje się społeczna natura oraz ideały jednostki. W nich interakcje są bliskie i zażyłe, stosunki między członkami są wielostronne; w ich ramach też wykształcają się mocne i trwałe więzi międzyludzkie oraz silna identyfikacja grupowa.

Jest ona także grupą odniesienia, uważaną przez członków owej grupy za własną, co tłumaczy ciągłe modelowanie przez jej członków swego zachowania odnosząc je do wyuczonych w grupie zasad oraz zinternalizowanie ich, a więc, przyjmowanie tych zasad jako swoich własnych. Grupa ta posiada jednocześnie cechy grupy formalnej, sformalizowanej na podstawie statutów, przepisów wewnętrznych, działającej zawsze w ramach jakiejś szerszej organizacji; spełniając zarazem funkcje grupy nieformalnej, gdzie do gry wchodzi spontaniczność, nienormowane systemy wartości, władzy oraz prestiżu [1].

Jak twierdzi Barbara Szacka: istotną cechą grupy „jest to, że (…) wytwarza własne normy, wartości, wzory zachowań i reguły postępowania, których uznawanie i przestrzeganie obowiązuje jej członków. W ten sposób staje się instrumentem kontroli społecznej” [2].

Wspólne wartości grupy to jej główny element konstytutywny, to wspólne działania i cele, wokół których zbierają się ludzie i które zamierzają osiągnąć; wartości to także wspólne potrzeby, które poprzez współdziałanie grupa pragnie zaspokoić. Inaczej mówiąc, system wartości to wspólne dobro grupy, czyli cel, jaki danemu działaniu zbiorowemu przyświeca [3].

Normy społeczne czy grupowe to określone standardy intelektualne i reguły zachowania w danej zbiorowości. Normy odnoszą się do działań grupowych; wyglądu, który z założenia ma określać identyfikację grupową oraz do nieformalnych układów społecznych wewnątrz grupy. Normy pomagają zmniejszyć naszą niepewność i strach w sytuacjach nowych, nieprzewidywalnych, ułatwiają przebieg kontaktów interpersonalnych, a ich efektywność jest większa.

Można stwierdzić, że system wartości i norm obowiązujących w grupach wraz z różnego rodzaju wspólnymi ceremoniami i symbolami składa się na coś na kształt „kultury grupy”.

W ramach grup ćwiczeniowych Ju-Jitsu większość norm i wartości przekazywana jest drogą ustną na treningach, na spotkaniach z mistrzem – sensei i innymi członkami grupy. Informacje płyną od pierwszego spotkania i są przekazywane permanentnie czy to z ust samego mistrza, czy innych ćwiczących lub też z innych źródeł, jak książki, wewnętrzna dokumentacja klubowa. Warto w tym momencie przyjrzeć się podstawowym wartościom i normom, charakterystycznym dla większości grup Ju-Jitsu.

1. Zasady Ju-Jitsu

Podstawą normującą zachowania i działania ćwiczących są zasady Ju-Jitsu. Ogólna i podstawowa zasada Ju-Jitsu, której rozwinięcie i dookreślenie znajdziemy poniżej w trzech głównych zasadach Ju-Jitsu, została sformułowana przez prof. dra Jigoro Kano, reformatora starojapońskich sztuk walki, twórcę sztuki i sportu walki judo. Brzmi ona: „Jak najbardziej efektywne współdziałanie ciała i umysłu”. Przejawia się ona w ciągłym rozwoju swoich cech fizycznych, lecz także wartości etycznych, intelektualnych oraz cech charakteru, zwłaszcza woli. Służą temu techniki koncentracyjne, kształtowania spostrzegawczości i przytomności umysłu, samokontroli i umiejętności podejmowania szybkich i trafnych decyzji.

Pierwsza zasada Ju-Jitsu – stworzona w XVII wieku przez japońskiego lekarza i mistrza sztuk walki Akyama Shirobei Yoshitoki z Nagasaki – streszcza się w słowach: „Ustąp, aby zwyciężyć”. Ustępowanie (jap. ju), które dosłownie tworzy pierwszy człon nazwy sztuki to meritum każdej techniki Ju-Jitsu, a jego umiejętność pozwala na wybrnięcie z każdej, nawet obiektywnie najgorszej sytuacji. Umiejętność ustępowania odnosi się w prostej linii to technik walki, gdzie pozwala na pokonanie przeciwnika silniejszego, nawet uzbrojonego; ale można ją ujmować także jako pozytywną cechę przydająca się życiu codziennym – w szkole, pracy czy – choćby przytaczając najbardziej prozaiczny przypadek – podczas jazdy autobusem.

Druga zasada brzmi „Maksimum skuteczności – przy minimum wysiłku” i odnosi się do zachowania czy działania jednostki prowadzącego do osiągnięcia założonego celu bez wkładu w to wszystkich swoich umiejętności, całego swojego czasu i wysiłku, koncentrując całą swoją uwagę na skuteczności wykonania zadania (osiągnięcia celu). Owa zasada weszła nawet w kanon praw i przepisów pracowniczych; widać więc, że ma dużo szersze zastosowanie niż tylko w treningach sztuki walki.

„Przez czynienie sobie dobra – do dobra ogólnego” – trzecia, ostatnia zasada  Ju-Jitsu, której twórcą jest ponownie Jigoro Kano, a której wydźwięk wychodzi daleko poza ramy sali ćwiczeniowej i przejawia się szacunkiem względem wszystkich ludzi i istnień, okazywaniem dobroci i wyzbycie się negatywnych emocji. W interpretacjach omawianej zasady pojawia się stwierdzenie, że kontakty w mniejszym kręgu, bliskie stosunki „face to face” zawsze wywierają wpływ na  kontakty w kręgu szerszym, a więc dobre kontakty w grupie ćwiczeniowej mogą mieć pozytywny wpływ na kontakty w całym klubie, z innymi grupami, klubami i tak dalej. Krzysztof Kondratowicz twierdzi, że trzecia zasada Ju-Jitsu może przejawiać się także, w tym, że poznane sposoby obrony mogą być stosowane jedynie w obronie własnej i koniecznej, w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia i napadu w celu odparcia ataku napastnika, a także w razie potrzeby udzielenia pomocy osobie napadniętej, będącej w niebezpieczeństwie. Przejawia się ona w nie mniej szlachetnej i humanitarnej normie w samoobronie Ju-Jitsu, iż zastosowana obrona musi być zawsze odpowiednia, a więc współmierna i proporcjonalna do stopnia zagrożenia i rodzaju ataku. O tym mówią także przepisy prawne dotyczące stosowania obrony koniecznej [4].

2.  Maksymy Ju-Jitsu

Kolejnym elementem „grupowej kultury” są maksymy Ju-Jitsu. Do podstawowych i najważniejszych maksym Ju-Jitsu należą: uprzejmość, czystość i pilność.

Uprzejmość jawi się jako szacunek i grzeczność w stosunku do innych ćwiczących, członków grupy, do prowadzącego zajęcia, a także – wychodząc poza ramy sztuki walki i treningów – do ludzi ogólnie rzec biorąc; także do otoczenia, świata, przyrody itp. Jak stwierdza Eugeniusz Sikora, Prezydent Polskiej Akademii Ju-Jitsu: wszystko „zaczyna się i kończy uprzejmością” [5]. Uprzejmość rozumiana jako bezgraniczna grzeczność i usłużność w obejściu posiada rys typowo japoński i jest bez najmniejszych problemów dostrzegana chociażby w rytualnych grzecznościowych pokłonach. Jest także bezsprzecznie doceniana przez ludzi mających choćby najmniejszy kontakt z kulturą japońską. Reasumując słowami Inazo Nitobe „uprzejmość powinna być uzewnętrznio­nym poszanowaniem obcych uczuć. Zawiera też w sobie cześć dla pozycji społecznej”. Dalej mówi, że „w najwyższym pojęciu uprzejmość zbliża się do miłości”. A także: „Uprzejmość jest cierpliwa i przyjacielska, nie unosi się, nie drażni, nie nady­ma; nie jest niesforną, nie obstaje przy swoim, nie daje się rozgoryczać i nie pamięta złego” [6]. Zatem trening sztuki to nie tylko rozwijanie umiejętności walki i obrony, ale także ciągły wgląd w siebie w poszukiwaniu spokoju ducha oraz szacunku odnoszonego do innych i w stosunku do siebie.

Drugą maksymą Ju-Jitsu jest czystość, rozumiana nie tylko jako czystość ciała, ubioru; jako tworzenie wokół siebie porządku, lecz także czystość i spokój ducha, w osiąganiu którego pomaga rozpoczynająca i kończąca każdy trening rytualna medytacja, zwana mokuso. Czystość pomaga utrzymać pełną koncentrację na treningach, a – co ważniejsze –  w sytuacji realnego zagrożenia i ewentualności obrony swego zdrowia czy życia, bądź ochrony innych. Czystość ciała i umysłu ma duże znaczenie w doskonaleniu intuicji, „niezbędnej człowiekowi wystawionemu na (…) niebezpieczeństwo. Intuicja, jako przeciwstawna intelektowi i myśleniu racjonalnemu, zawsze była jednym z podstawowych kanonów zen (według mistrzów zen stanowiła najbardziej bezpośrednią z metod dochodzenia do prawdy)” [7]. Innymi słowy nauka intencjonalnego zachowywania się ma znaczenie podstawowe, bo tylko ono pozwala na natychmiastową reakcję na zagrożenia płynące z niebezpiecznej rzeczywistości [8].

Trzecią, ostatnią maksymą Ju-Jitsu jest pilność. Pilność jest tu rozumiana jako pełne oddanie się treningom i wiedzy przekazywanej przez mistrzów instruktorów; ciągłe zgłębianie jej, doskonalenie i praca dla rozwoju osobistego.

Każda z wymienionych wyżej zasad i maksym nauczana jest zawsze w określonym celu. Służy ciągłemu wykorzystywaniu na sali treningowej, w sytuacji obrony koniecznej; ale także – a może przede wszystkim – w życiu osobistym, w kontaktach koleżeńskich, względem współpracowników, czy szerzej względem całego swojego otoczenia. Przestrzeganie norm etycznych wraz z treningiem technik walki prowadzić ma zawsze do psychofizycznego doskonalenia i samorealizacji. Wśród centralnych wartości uprawiania sztuk walki znajdują się: dążenie do samospełnienia, i oświecenia, praktyka sztuki, droga ciągłego ćwiczenia dla osiągnięcia cielesnej i duchowej jedności [9].

3. Ceremoniał w dojo

Wartością samą w sobie dla każdego ćwiczącego jest sala, w której praktykuje sztukę, zwana po japońsku dojo. Jest miejscem ćwiczeń, salą treningową w sensie fizycznym oraz przenośnie „miejscem, gdzie podąża się drogą”. Jest to „szczególne miejsce ćwiczeń i doskonalenia się pod względem fizycznym, technicznym, duchowym i etycznym – otaczane (…) tradycyjnie niezwykłą czcią” [10]. Historycznie nazwa dojo dotyczyła takiego pomieszczenia w świątyni zen, w którym praktykowano ćwiczenia religijne; była miejscem, gdzie poszukiwano oświecenia. W kulturze samurajów nazwę tę przyjęto dla sal specjalnie poświęconych praktykowaniu sztuki walki [11]. Słowami Wojciecha J. Cynarskiego dojo nabiera charakteru miejsca poza codziennością, które łączy znajdujących się w nim adeptów specyficzną atmosferą pracy i wysiłku, pełnej powagi i skupienia, a także autorytetem nauczyciela oraz zespołem tradycyjnych zasad, legend, wyobrażeń mitycznych. „Materialna przestrzeń jest tutaj znaczącą społecznie przestrzenią wartości symbolicznych, miejscem szczególnym poświęconym introspekcji (rozumianej jako medytacja, doświadczenie psychofizycznej jedności) i opanowaniu emocji (eliminowanie lub sublimowanie emocji negatywnych)” [12].

Każda taka sala ma swoją etykietę i przyległy do niej ceremoniał. Etykieta – po japońsku reigi-saho – jako tradycyjnie zachowany i przestrzegany japoński ceremoniał określa ogólny porządek i formę postępowania i zachowania się w trakcie: wchodzenia i wychodzenia z dojo, ceremonii rozpoczęcia i zakończenia treningu, zwracania się do instruktora (mistrza), przebiegu ceremoniału, nadawania stopni wtajemniczenia [13].

Każde wejście do sali poprzedzone jest przebraniem się w specjalny strój do ćwiczeń (ju-jitsu-gi lub potocznie kimono), zdjęciem obuwia (trening odbywa się zawsze na boso), potem następuje ceremonialny ukłon w pozycji stojącej zwany tachi-rei, mający z założenia oddać szacunek miejscu, jak i osobom w nim znajdującym się. Adept, który spóźnia się na trening, po wejściu do dojo składa wysoki ukłon, przybiera siad klęczny za-zen, przeprowadza koncentra­cję i medytację oraz czeka na znak instruktora zezwalający na włączenie się do ćwiczeń. Wyjście z sali po zakończeniu ćwiczeń zawsze poprzedzone jest pozdrowieniem sayonara (do widzenia) i ukłonem. Każdy trening zaczyna się i kończy specjalną ceremonią przebiegającą w obu przypadkach w takiej samej kolejności – ustawienie się w szeregu (wg starszeństwa stopni, najstarsi stażem z przodu) twarzą do mistrza; krótka medytacja i zarazem ćwiczenie koncentrująco-oddechowe – mokuso w siadzie klęcznym mające przygotować mentalnie do treningu, a z drugiej strony wyrównać oddech, wyciszyć oraz uspokoić ciało i umysł po jego zakończeniu; dwa niskie ukłony – pierwszy do siebie nawzajem (otogai-ni-rei) i drugi – do mistrza (sensei-ni-rei).

Każdy kontakt między osobami (czy to między adeptami, czy w relacji uczeń – nauczyciel) jest zawsze poprzedzony wzajemnym ukłonem, który spełnia tę samą rolę jak ukłon w stosunku do sali, tj. okazania szacunku, wyraz grzeczności, „a także wdzięczności dla partnera, który umożliwia korzystanie ze swojego ciała, znosząc przy tym różne uciążliwości – by umożliwić współćwiczącemu naukę technik i doskonalenie się” [14]. Obowiązuje bezwzględny szacunek do siebie nawzajem, zwracanie się do innych za pomocą tytułów, które posiadają, np. sensei w stosunku do nauczyciela, sempai w stosunku do asystenta, pomocnika nauczyciela.

Wymienione wcześniej wartości oraz normy postępowania wchodzą w ramy „Przysięgi dojo”, której tekst przedstawiono poniżej. Jej tekst czytany jest zwyczajowo podczas specjalnej ceremonii, najczęściej przed egzaminami na wyższe stopnie wtajemniczenia i powtarzany przez wszystkich bez wyjątku adeptów Ju-Jitsu i potwierdzany ukłonem. Znajomość zasad wchodzących w skład przysięgi, a co najistotniejsze – przestrzeganie ich, jest jednym z bezwzględnych wymogów członkowstwa w grupie Ju-Jitsu.

Przysięga dojo

(źródło: Eugeniusz Sikora, Program Egzaminacyjny KYU Ju-Jitsu Kobudo, Zielona Góra PAJJ 1993)

 

Kolejnym elementem zbiorowej świadomości oraz etykiety Ju-Jitsu są swoiste rytuały przejścia w ramach treningów Ju-Jitsu. A są to egzaminy i ceremoniał nadawania wyższych stopni wtajemniczenia, start w pierwszych zawodach, czyli możliwość porównania swoich umiejętności z umiejętnościami innych ćwiczących. W tym aspekcie najważniejszymi momentami w życiu każdego ćwiczącego są: otrzymanie pierwszego stopnia (białego pasa) i ceremonialne założenie go przez swojego mistrza, symboliczna zmiana białego pasa na pierwszy pas „kolorowy” (żółty), a co najdonioślejsze – otrzymanie pierwszego stopnia mistrzowskiego (1⁰DAN) z rąk ogólnopolskich władz, mające podobne znaczenie jak pasowanie na rycerza w średniowieczu (przewiązanie pasem i symboliczne uderzenie płazem miecza w bark ruchem podobnym do cięcia z góry w dół). Omawianą ceremonię obrazuje zdjęcie przedstawione poniżej.

Ceremonia pasowania na 1⁰DAN Ju-Jitsu

 

4. Kodeks etyczny adeptów Ju-Jitsu

Tak jak kiedyś, w dawnej Japonii, tak i współcześnie każdą szkołę czy klub przenika „poczucie wspólnej tajemnicy, jedności i odpowiedzialności za wszystkie osoby w grupie” [15]. Atmosfera tajemnicy, która na trwałe wpisała się w dzieje sztuk walki przejawia się m.in. nakazem złożenia przez każdego ćwiczącego zobowiązania na ręce trenera o treści: „niniejszym zobowiązuję się do systematycznego uczęszczania na zajęcia Ju-Jitsu, przestrzegania wszystkich wymogów etycznych, moralnych i społecznych oraz utrzymania tajemnicy związanej z uprawianiem tej sztuki walki. Zobowiązuję się jednocześnie do wykorzystywania wyuczonych umiejętności tylko w wypadku obrony koniecznej, zagrożenia zdrowia, bądź życia” [16]. Kiedyś dochowanie tajemnicy miało za zadanie uchronić przed śmiercią, pozostawiając sobie ciągłą możliwość zaskoczenia przeciwnika. Obecnie, w dobie globalizacji i Internetu oferującego możliwość wielopłaszczyznowej  komunikacji i wymiany informacji, coraz bardziej odchodzi się od „sekretnych” sposobów nauczania. Jednakże istniejąca aura tajemniczości wokół sztuk walki przyciąga coraz to nowych chętnych i adeptów. „Sztuki walki przestały służyć nabywaniu umiejętności przeżycia (…), a na pierwszy plan wysunęły się ich walory wychowawcze” [17]. Podsumowując można przytoczyć słowa „Kodeksu Etycznego Ju-Jitsu”. Kodeks ten, stworzony przez nestora i największy autorytet polskiego Ju-Jitsu Krzysztofa Kondratowicza zawiera następujące zasady i normy postępowania.

Podstawowym zadaniem i celem każdego ćwiczącego jest wierne kultywowanie tradycji i sztuki walki. Ważne jest nieustanne dążenie do pełnego i prawdziwego opanowania sztuki Ju-Jitsu tak, aby ciało, umysł, charakter i zdolności stawały się coraz doskonalsze. Należy zachować wierność szlachetnym ideom, etyce i dyscyplinie sztuki Ju-Jitsu będąc wolnym od wszelkich nałogów – dążyć do poznania prawdziwego sensu obranej drogi życiowej. Trzeba nieustannie okazywać szacunek, lojalność, posłuszeństwo, i wdzięczność wobec swojego nauczyciela (mistrza), nie podrywając nigdy jego autorytetu. Każde zachowanie powinno iść zawsze w parze z szacunkiem wobec innych – starszych ćwiczących Ju-Jitsu, lecz także wobec początkujących, młodszych i słabszych adeptów tej sztuki walki – bycie im pomocnym oraz łagodnym. Potrzeba bycia uprzejmym, serdecznym, uczciwym wobec wszystkich ludzi, wyzbywając się gwałtowności, agresji i arogancji. Istotna jest permanentna samokontrola, aby nie uczynić niczego, co mogło by przynieść ujmę dla kultywowanej sztuki walki, swego mistrza i organizacji Ju-Jitsu. Zakaz nauczania samemu (we własnym zakresie) kogokolwiek sztuki Ju-Jitsu bez zgody swego mistrza – nauczyciela lub rady instruktorów. Zakaz demonstrowania technik Ju-Jitsu (poza dojo) w miejscach publicznych osobom postronnym (z wyjątkiem specjalnie organizowanych pokazów) oraz unikanie jakichkolwiek wyzwań do walki, ponad wszystko unikanie walki i nie rozpoczynanie jej samemu, chyba że zmusi do tego konieczność. Dewizą każdego adepta Ju-Jitsu powinno być stwierdzenie, że „każda walka ominięta jest walką zwycięską” czy jak stwierdził Sun Tzu w swoim dziele pt. „Sztuka wojny” – „zwyciężyć wroga bez walki – oto największa sztuka” [18]. Istotna jest świadomość, że unikanie walki czy wymuszanych często przez osoby postronne sytuacji do sprawdzenia się, nie powoduje plamy i ujmy na honorze, ponieważ poznane techniki Ju-Jitsu można wykorzystywać tylko i wyłącznie w obronie koniecznej to jest w razie bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia, w celu odparcia napastnika, a także w razie potrzeby udzielenia pomocy osobie napadniętej, znajdującej się w niebezpieczeństwie. Adept Ju-Jitsu powinen być spokojny i wiedzieć jak ogromną siłę w sobie nosi, a przekonanie o swoich umiejętnościach powinno wywoływać słuszny lęk przed walką. Jednak gdy już do niej dojdzie, kierując się względami humanitaryzmu – jujitsuka (ćwiczący Ju-Jitsu) stosując obronę konieczną powinien dążyć do poskromienia napastnika w sposób możliwie łagodny, unikając technik obronnych lub kontratakujących, które mogłyby spowodować uszkodzenia jego ciała, chyba że zagraża on wyraźnie zdrowiu lub życiu. Każda stosowana samoobrona musi być współmierna do stopnia zagrożenia, co odnieść należy nie tylko do wewnętrznych zasad Ju-Jitsu, ale także norm prawnych obowiązujących w Polsce. Zgodnie ze szlachetnymi zasadami samoobrony Ju-Jitsu – jujitsuka powinien udzielić pomocy nawet agresywnemu napastnikowi, wobec którego zastosował obronę konieczną [19]. Sztuka walki przekazuje bowiem mądrość, że samoobrona to nie tylko czyny, ale także myśli, a „ochrona życia” to rzecz bezwzględnie najważniejsza.

 

Autor: sensei Adam Borkowski (3 DAN Ju-Jitsu), SAMURAJ Konin